การวิเคราะห์ ชีว-จิต-สังคม ในงานสังคมสงเคราะห์: พื้นฐานทางทฤษฎี และเครื่องมือที่ใช้การวิเคราะห์
Somsak Nakhalajarn MSW.,LSW.
Faculty of Social Work and Social Welfare
Huachiew Chalermprakiet University
24 January 2024
การวิเคราะห์ ชีว-จิต-สังคม ในงานสังคมสงเคราะห์: พื้นฐานทางทฤษฎี และเครื่องมือที่ใช้การวิเคราะห์ (Bio-Psycho-Social Analysis in Social Work: Theories background and tools)
โมเดล Bio-Psycho-Social (BPS) เป็นแนวทางที่ใช้ในงานสังคมสงเคราะห์ซึ่งครอบคลุม ทั้งด้านจิตวิทยา และด้านสุขภาพ เพื่อทำความเข้าใจและปฏิบัติต่อผู้ใช้บริการได้อย่างถูกต้อง แบบจำลองนี้ใช้เมื่อต้องการประเมินสุขภาพหรือพฤติกรรมของบุคคล โดยเน้นความสำคัญของการพิจารณาปัจจัยทางชีววิทยา จิตวิทยา และสังคม ต่อไปนี้คือภาพรวมของแต่ละองค์ประกอบและทฤษฎีที่สนับสนุนแบบจำลองนี้
1. ด้านชีววิทยา (Biological Aspect)
องค์ประกอบทางชีววิทยาของแบบจำลอง BPS เกี่ยวข้องกับปัจจัยต่างๆ เช่น พันธุกรรม เคมีระบบประสาท และสุขภาพกาย โดยพิจารณาว่าองค์ประกอบเหล่านี้มีอิทธิพลต่อความเป็นอยู่และพฤติกรรมของแต่ละบุคคลได้อย่างไร ตัวอย่างเช่น ความบกพร่องทางพันธุกรรมต่อสภาวะสุขภาพจิตหรือการเจ็บป่วยทางกายบางอย่างอาจส่งผลกระทบต่อสภาพจิตใจและปฏิสัมพันธ์ทางสังคมของบุคคล
พื้นหลังทางทฤษฎี: Theoretical Background
– ข้อกําหนดทางชีวภาพ (Biological Determinism): ชี้ให้เห็นว่าปัจจัยทางชีววิทยา เช่น พันธุกรรมและเคมีในสมองมีอิทธิพลอย่างมากต่อพฤติกรรมของมนุษย์
– แบบจำลองทางการแพทย์ (Medical Model): แบบจำลองนี้มักใช้ในด้านจิตเวช โดยมุ่งเน้นไปที่รากฐานทางชีวภาพของความผิดปกติด้านสุขภาพจิต และสนับสนุนการรักษาทางเภสัชวิทยา
2. ด้านจิตวิทยา (Psychological Aspect)
องค์ประกอบนี้เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิต ความยืดหยุ่นทางอารมณ์ (emotional resilience) และความสามารถทางปัญญา (cognitive abilities) โดยจะสำรวจว่าปัจจัยเหล่านี้มีอิทธิพลต่อความสามารถของแต่ละบุคคลในการรับมือกับความเครียด มีความสัมพันธ์ และการตัดสินใจอย่างไร
พื้นหลังทางทฤษฎี: Theoretical Background
– ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (Psychodynamic Theory): พัฒนาโดย ซิกมุนด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) ทฤษฎีนี้เน้นอิทธิพลของประสบการณ์ในวัยเด็ก ความปรารถนาโดยไม่รู้ตัว (unconscious desires) และความขัดแย้งต่อพฤติกรรม (conflicts on behavior)
– ทฤษฎีพฤติกรรมทางปัญญา (Cognitive Behavioral Theory: CBT): มุ่งเน้นไปที่ว่าความคิดของเราส่งผลต่ออารมณ์และพฤติกรรมของเราอย่างไร โดยส่งเสริมกลยุทธ์เชิงปฏิบัติเพื่อเปลี่ยนรูปแบบเชิงลบ
3. ด้านสังคม (Social Aspect)
องค์ประกอบทางสังคมจะตรวจสอบว่าบริบททางสังคมและสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน รวมถึงครอบครัว ชุมชน และภูมิหลังทางวัฒนธรรม มีอิทธิพลต่อสุขภาพและพฤติกรรมของแต่ละบุคคลอย่างไร โดยจะพิจารณาถึงผลกระทบของสถานะทางเศรษฐกิจสังคม การศึกษา และการสนับสนุนจากชุมชน
พื้นหลังทางทฤษฎี: Theoretical Background
– ทฤษฎีระบบ (Systems Theory): มองแต่ละบุคคลเป็นส่วนหนึ่งของระบบที่ซับซ้อน (เช่น ครอบครัว ชุมชน) และตรวจสอบว่าการเปลี่ยนแปลงในส่วนใดส่วนหนึ่งของระบบส่งผลต่อส่วนรวมอย่างไร
– ทฤษฎีการเรียนรู้ทางสังคม (Social Learning Theory): ผู้คนเรียนรู้พฤติกรรมผ่านการสังเกตผู้อื่น โดยเน้นบทบาทของการสร้างแบบจำลองและการเสริมกำลังในสภาพแวดล้อมทางสังคม
4. บูรณาการของแบบจำลอง (Integration of the Model)
โมเดล BPS เป็นส่วนสำคัญในงานสังคมสงเคราะห์เนื่องจากให้มุมมองแบบองค์รวมซึ่งจำเป็นสำหรับการแทรกแซงและการวางแผนแก้ไขปัญหาที่มีประสิทธิผล ช่วยให้เข้าใจปัญหาของผู้ใช้บริการได้ละเอียดยิ่งขึ้น และปรับแต่งการแทรกแซงเพื่อจัดการกับแง่มุมต่างๆ
โมเดลนี้ไม่เพียงแต่เป็นแนวทางในการประเมินทางคลินิกเท่านั้น แต่ยังมีอิทธิพลต่อการกำหนดนโยบายและการพัฒนาโปรแกรมภายในงานสังคมสงเคราะห์ โดยส่งเสริมแนวทางที่พิจารณาการมีส่วนร่วมที่ซับซ้อนของปัจจัยต่างๆ ที่ส่งผลกระทบต่อบุคคลและชุมชน
เครื่องมือที่ใช้การวิเคราะห์ ชีว-จิต-สังคม ในงานสังคมสงเคราะห์ (Bio Psycho Social Analysis in Social Work tools)
ในงานสังคมสงเคราะห์ แบบจำลองทาง ชีว-จิต-สังคม ถูกนำมาใช้เพื่อพัฒนาความเข้าใจที่ครอบคลุมเกี่ยวกับสถานการณ์ของผู้ใช้บริการโดยการพิจารณาปัจจัยทางชีววิทยา จิตวิทยา และทางสังคม แนวทางแบบองค์รวมนี้ช่วยให้นักสังคมสงเคราะห์ตอบสนองความต้องการที่ซับซ้อนของมนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ต่อไปนี้เป็นเครื่องมือและวิธีการทั่วไปที่ใช้ในการวิเคราะห์ทางชีวจิตและสังคม
1. แบบฟอร์มการสัมภาษณ์และการประเมิน (Interviews and Assessment Forms)
นักสังคมสงเคราะห์มักใช้การสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง (structured interviews) และแบบฟอร์มมาตรฐาน (standardized forms) เพื่อรวบรวมข้อมูลโดยละเอียดเกี่ยวกับสุขภาพกาย สุขภาพจิต และสภาพแวดล้อมทางสังคมของผู้ใช้บริการ ซึ่งอาจรวมถึงประวัติทางการแพทย์ การประเมินสุขภาพจิต และรายละเอียดเกี่ยวกับความสัมพันธ์ในครอบครัวและทางสังคม
2. แผนผังครอบครัว / จีโนแกรม (Genograms)
แผนผังครอบครัว คือการแสดงความสัมพันธ์ทางครอบครัวและประวัติทางการแพทย์ของบุคคลแบบกราฟิก ช่วยให้นักสังคมสงเคราะห์เห็นภาพปฏิสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่างรุ่นต่างๆ และระบุรูปแบบที่อาจส่งผลต่อสภาพจิตใจและพฤติกรรมของผู้ใช้บริการในปัจจุบัน
3. แผนผังความสัมพันธ์ทางสังคม (Ecomaps)
เป็นแผนภาพที่แสดงความสัมพันธ์ทางสังคมและส่วนตัวของบุคคลกับระบบสิ่งแวดล้อมต่างๆ ช่วยประเมินคุณภาพของปฏิสัมพันธ์เหล่านี้และผลกระทบที่มีต่อชีวิตของบุคคลนั้น
4. การประเมินจุดแข็ง (Strengths Assessment)
เครื่องมือนี้มุ่งเน้นไปที่จุดแข็งและทรัพยากรของแต่ละบุคคล ครอบครัว และชุมชน โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างจุดแข็งเหล่านี้เพื่อสนับสนุนความเป็นอยู่ที่ดีของผู้ใช้บริการและความสามารถในการแก้ปัญหา
5. เครื่องมือต่างๆ ที่ใช้ในการประเมินด้านสุขภาพจิต (Mental Health Inventories and Scales)
การทดสอบทางจิตวิทยาและเครื่องมือต่างๆ สามารถใช้ประเมินสภาวะสุขภาพจิตและความรุนแรงได้ สิ่งเหล่านี้อาจรวมถึงการประเมินภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล PTSD และอาการอื่นๆ
6. การประเมินการสนับสนุนทางสังคม (Social Support Assessments)
เครื่องมือเหล่านี้จะประเมินระบบการสนับสนุนที่มีให้กับแต่ละบุคคล รวมถึงการสนับสนุนจากครอบครัว การสนับสนุนจากชุมชน และทรัพยากรของสถาบันต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์กับผู้ใช้บริการ
7. เส้นเวลาประวัติชีวิต (Life History Timelines)
การสร้างเส้นเวลาของเหตุการณ์สำคัญในชีวิต สามารถช่วยให้ทั้งผู้ใช้บริการและนักสังคมสงเคราะห์มองเห็นจุดบรรจบกันที่สำคัญของปัจจัยทางชีววิทยา จิตวิทยา และสังคมตลอดชีวิตของผู้ใช้บริการ
เครื่องมือเหล่านี้ร่วมกันช่วยให้นักสังคมสงเคราะห์รวบรวมข้อมูลที่ครอบคลุม ซึ่งจำเป็นสำหรับการแทรกแซงและการวางแผนสนับสนุนที่มีประสิทธิภาพ
References:
Corcoran, J., & Walsh, J. (2016). Clinical assessment and diagnosis in social work practice (Third edition). Oxford University Press.
McInnis-Dittrich, K. (2021). Social work with older adults : a biopsychosocial approach to assessment and intervention (Fifth edition).
Schwerzmann, K. (2017). DETECTION OF SOCIAL PROBLEMS IN CHRONIC PAIN PATIENTS USING A NEW QUESTIONNAIRE. Morressier. https://openresearchlibrary.org/content/9f14d16b-519d-4e33-843d-d5ab72e9fe6c
Walsh, J. (2009). Theories for direct social work practice (2nd ed). Wadsworth Cengage Leaning.
